Hem ateist hem Alevi olur mu?

Özellikle Ekşi Sözlük’te hem Alevi, hem de ateist kimliğimle beni tanıyanların zaman zaman dile getirdiği sorulardan biridir bu. Büyük bir kısmı da, pot kırmamak veya bir Sünni olarak yanlış anlaşılmamak vs benzer kaygılarla, merak ettiği halde soramaz: “Hem ateist, hem de Alevi nasıl olunur? Dini olmayan birinin mezhebi nasıl oluyor?”

Konuya salt bu açıdan bakılınca, yerden göğe kadar haklı bir soru ve doğru bir yaklaşım. Öyle ya, inançsız olduğum halde Alevi kimliğimden neden vazgeçmiyorum?

Aslında bu durum salt şahsımla sınırlı değil. Benim gibi Alevi bir aileye mensup olup inançsız olan birçok arkadaşım da tıpkı yine benim gibi Alevi kimliklerini reddetmiyorlar. Alevi inancının hiçbir ibadetini, hiçbir dini ritüelini yerine getirmiyorlar ama o Alevi kimliğini de atmıyorlar üzerlerinden. Peki ama neden?

Aslında bunun birçok nedeni var. Kendi bakışımı anlatmadan önce arkadaşlarım ve benzer durumda olan diğer Aleviler üzerinden anlatmaya çalışayım.

Bilindiği gibi, Aleviliğin ne olduğu konusunda Alevilerin tamamı bile fikir birliği içinde değiller. Kimisi Aleviliği doğrudan İslam’ın içinde bir öğe olarak görüp “peygamber soyundan gelmek” fikrine dayandırırken, kimisi de Arap emperyalizmine direnen başta Şamanistler olmak üzere tüm pagan kültürün bir kimlik savaşı olarak kabulleniyor. Açıkçası ben de ikinci gruptayım. Alevilik tarihinin çok kısa bir özetini ve Alevi inancının nasıl ortaya çıkıp geliştiğini Ekşi Sözlük’te yazmıştım.(1)

Özellikle bu ikinci gruptaki Aleviler, Aleviliği bir din, mezhep, inanç olarak değil de, bir felsefe, bir kültür, bir “yol” olarak kabulleniyor. İşin ibadet kısmından ziyade, o kültür ve değerlerini kabullenip kendilerini Alevi olarak tanımlamaya, Alevi kimliklerini taşımaya devam ediyorlar.

Bir başka neden de şu: Aleviler, kısa zaman öncesine kadar kimliklerini saklamak, kendilerini gizlemek zorundaydı. Daha çocukken de ilk öğrendiğimiz şey, Alevi olduğumuzu dışarıda hiçbir şekilde belli etmememiz, bu büyük “sırrı” korumak mecburiyetinde olduğumuzdu. Gerek okullarda, gerekse herhangi bir sosyal ortamda Alevilere alenen küfürler ve hakaretler edilirken tepki veremeyişimizin, sessiz kalışımızın, sanki Alevi değilmişiz gibi üstümüze alınmadan sağa sola bakışımızın nedeni buydu. Bu durum, yarattığı travmayla beraber o kimliğe sıkı sıkı sarılmayı da beraberinde getirdi haliyle. Bu gizlenme zorunluluğunun, yüzyıllara dayanan bir korkudan kaynaklandığını söylememe gerek yok sanırım? Durum böyle olunca, o “büyük sırrı” paylaştığınız Alevi arkadaşlarınıza da, kendi Alevi kimliğinize de kuvvetli bir şekilde bağlanıyorsunuz. Osmanlı’dan beri sistematik olarak katledilen, Cumhuriyet’le beraber görece nefes almış gibi görünse de egemen kültürün baskısı altında aynı şekilde ezilen, bugün 2016 Türkiye’sinde bile devlet tarafından hâlâ yok sayılan bir inancın mensubu, o azınlık psikolojisinin doğal bir sonucu olarak Alevi kimliğinden vazgeçemez; ateist de olsa geçemez.

Benim açımdan da durum bir parça böyle. Ancak bunun ötesinde çok daha önemli gerekçelerim var Alevi kimliğimi koruyor olmamın.

Birincisi; benim ben olmamda, kişiliğimin, karakterimin şekillenmesinde büyük oranda belirleyici olmuştur Alevi öğretisi ve kültürü. Alevi bir anne ve Alevi bir babanın çocuğu olarak en başta “Eline, beline, diline hakim ol!” gibi değerle, insanı ve insan hayatını, insan sevgisini merkez alan bir anlayışla yetiştiriliyorsunuz. Ezilen bir kültürden geldiğiniz için ezilenlerin yanında durmayı, muhalif bir kültürden geldiğiniz için otoriteye boyun eğmemeyi öğreniyorsunuz. Sadece insana değil; tüm canlılara, doğaya, dünyaya, evrene saygı duymayı öğrenerek, dogmaları reddedip her şeyi sorgulayarak, müzik başta olmak üzere sanatın o muhteşem estetiğine hayranlık duyarak, sanatı icra ederek büyüyorsunuz. Yani değer yargılarınızı, siyasi görüşünüzü, hayata karşı duruşunuzu, kişiliğinizi, karakterinizi doğrudan bu kültür, yani Alevilik belirliyor. Bugün düşünüyorum; “Benden Aleviliği çıkarırsak, geriye ne kalır?” diye, buna yanıt vermek çok zor. Sırf bu bile, Alevi kimliğimi reddetmemek, ondan vazgeçmemek için yeterli bir neden benim açımdan.

İkincisi de, devletin Alevilere yönelik yaklaşımı. Bugün cemevleri hâlâ yasal statüde değilken; devlet hiçbir şekilde Aleviliği kabullenmiyor, Alevileri tanımıyorken; o laik Cumhuriyet’in ilk yıllarından beri Alevi köylerine zorla cami dikmeye çalışılıyor, asimilasyon politikalarından vazgeçilmiyorken; Alevi çocukları, din dersi adı altında Sünni inancın öğretildiği derslere zorla sokuluyor, bu derslerde her türlü küfre ve hakarete maruz kalıyor, devlet eliyle asimile edilmeye çalışılıyorken; Alevilerden de alınan vergiler, kendilerini hiçbir şekilde tanımayan ve temsil etmeyen Diyanet’e aktarılıyorken; gerici yobaz çevrelerin Alevilere yönelik nefret söylemleri devam ederken bu söylemler devlet tarafından destekleniyor, sırf Alevi oldukları için insanlar diri diri yakılabiliyor ve katilleri yine devlet tarafından korunuyorken; benim, Alevi kimliğimden vazgeçmem mümkün değildir!

Tüm bu anlattıklarımın da AKP ile ilgisi yok. Doksan üç yıllık devlet geleneği tam olarak böyle. AKP, şurada sadece on üç yıldır iktidarda olan, ama en özünde doksan yıllık devlet geleneğini sürdüren bir parti. Aleviler açısından AKP’den öncesi de farklı değildi. 1950’ye kadar olan tek parti iktidarında da, 1970’lerdeki CHP hükumetinde de, 1990’larda SHP’nin koalisyon ortağı olduğu dönemde de devletin Alevilere bakışı hep aynıydı. AKP, bu nefreti doğrudan dillendiren bir parti oldu sadece, diğerlerinden farklı olarak.

Bu tablo değişmediği sürece de, ateist olmama rağmen Alevi kimliğimden hiçbir şekilde vazgeçmeyeceğim. Çünkü Aleviler, gerçek anlamda bir varoluş ve kimlik savaşı veriyor devlete karşı. Ne zaman ki devlet elini Alevilerden çeker, Aleviliği resmi olarak tanır, cemevleri yasal bir ibadethane haline gelir ve camiyle eksiksiz olarak eşit bir şekilde değerlendirilir, ancak o zaman Alevilik öncelikli kimlik olmaktan çıkar benim için. Bunlar olmadığı takdirde, Alevi kimliğinden vazgeçmek demek, devletin asimilasyon politikalarına dolaylı olarak destek vermek demektir.

Her türlü din ve mezhebin gericilik olduğunu öne süren arkadaşlarla da çokça tartışırız bu konuyu. Her türlü milliyetçiliği de reddettiğini söyleyip Kürt hareketine destek vermenin çelişki olup olmadığını soruyorum bu arkadaşlara. “Ezilen ulus milliyetçiliği” diye bir kavramdan bahsedebiliyorsak, Alevilerin kimlik mücadelesini de aynı şartlarda değerlendirmek zorundayız. Çünkü ikisinde de, devletin asimilasyon politikası ve buna karşı kendi kimliğini koruma mücadelesi var. Birisi ırk eksenli, diğeri inanç. Eğer birisi ırkçılık/milliyetçilik olmuyorsa, diğeri de gericilik/yobazlık değildir.

Cemevi yapımını önemsiyorum örneğin. Bu konuda abimle aramızda geçen bir tartışmayı özellikle paylaşmak istiyorum. İnşaatı devam eden bir cemevi için para toplamaya çalışıyoruz. Abimin geldiği bir gün konuyu açtım kendisine. Böyle bir şeye karşı olduğunu belirtip şunları söyledi; “Gazi Mahallesi’nde cemevi için nöbet tutmuşuzdur. Cemevine bir saldırı olsa, hemen karşısında dururuz. Alevilerin haklarını elde etmeleri için her türlü desteği de veririz. Ama camiymiş, cemeviymiş, kiliseymiş, bunlar gericiliktir. İbadethane yapımını doğru bulmuyorum ben.” Çoğul konuşmasının sebebi, kendisinin eski Dev-Genç’li bir devrimci olması. İtiraz ettim; “Hem kitlenin hakları için mücadele edip, hem de o kitlenin ibadethanesi olmaması gerektiğini çelişki olarak nasıl görmüyorsunuz? Her tarafta mantar gibi cami biterken, din olgusu Türkiye’de ezici bir baskı unsuruyken ve egemen anlayış Aleviliği yok edecek derecede kuşatmışken, bu insanlara alan açmamak nasıl devrimci mücadele oluyor? Senin bugün cemevi yapmadığın her Alevi köyü, mahallesi, ilçesi, potansiyel cami alanıdır. Bugün onlara cemevi vermemek demek, o kitleyi camiye mahkum etmek demektir.”

Bu konuşma biraz daha uzadı aslında ve abim bir yerden sonra verecek pek bir yanıt da bulamadı. Sohbet ilerledi, başka bir konuya geçtik. Devrimci mücadele içinde bulunmuş eski arkadaşlarından birinin cenazesine katılmıştı ya o gün, ya da bir önceki gün. Ölen kişi Aleviydi ve cenazesi camiden kalkmıştı. Abim onu anlatırken, çok buruk bir yüz ifadesiyle; “Ulan, hiçbir şey değil ama, cenazesinin camiden kaldırılması çok koydu içime” dedi. Hoca da durur mu, yapıştırmış cevabı: “E, sen oraya cemevi yapmayı reddedersen, o cenaze camiden kalkar tabii! Herkes bu kafada giderse, senin cenaze de camiden kalkacak!”

Laikliğin kağıt üzerinde kaldığı ve egemen anlayışın baskı unsuru olduğu bir ortamda cemevlerini reddetmek, Alevi kitleye caminin yolunu “mecburi yön” levhasıyla gösterip Aleviliğin asimile edilmesine doğrudan katkı sağlamak demektir. Türkiye’de laisizm sorunu ve Sünni İslam baskısı çözülmediği sürece Aleviliğe salt din penceresinden bakmak çok büyük bir hata olur.

Yani benim Aleviliğimin dinle, itikatla ilgisi yok; tamamen kimlik mücadelesine dayalı bir aidiyet durumu benimki. Bu kültürün, bu inancın, Sünni İslam baskısı altında eriyip gitmesine, asimile olup yok olmasına da sonuna kadar direneceğim.

(1): Alevilik: https://eksisozluk.com/entry/25622273